ಪೂರ್ವಾಂಚಲದ ಅಪ್ರತಿಮ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟಗಾರ್ತಿ  

ಬುಡಕಟ್ಟು ರಾಣಿ ಗಾಯಿಡಿನ್ ಲೂ

   ಶತಮಾನಗಳ ದಾಸ್ಯದ ಸಂಕೋಲೆಗಳನ್ನು ಕಳಚಿಕೊಂಡು ಸ್ವತಂತ್ರಗೊಂಡ ಭಾರತದ ಸಾರ್ವಭೌಮ ಪ್ರಜಾತಾಂತ್ರಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ನಾವಿಂದು ನೆಮ್ಮದಿಯ ಬಾಳ್ವೆಯನ್ನು ಬದುಕುತ್ತಿದ್ದೇವೆಯೆಂದರೆ ಅದರ ಹಿಂದೆ, ನಾಡಿನ ಭವಿಷ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ತವ್ಮ್ಮ ಬದುಕನ್ನೇ ಅರ್ಪಿಸಿದ ಸಹಸ್ರಾರು ಮಂದಿಯ ಬೆವರಿದೆ; ಹುತಾತ್ಮರ ಬಲಿದಾನವಿದೆ. ದುರ್ದೈವ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಪಡೆದು ೭ದಶಕಗಳು ಕಳೆದರೂ ಇಂದಿಗೂ ಅಂತಹ ಅನೇಕರು ವಿಸ್ಮರಣೆಯಲ್ಲಿ ಅಜ್ಞಾತರಾಗಿಯೇ ಉಳಿದಿದ್ದಾರೆ. ತೆರೆಯಮೇಲೆ ಕಾಣಿಸುತ್ತಿರುವವರು, ಕಿವಿಗೆ ಕೇಳುತ್ತಿರುವುದು ಬೆರಳೆಣಿಕೆಯ ಮಂದಿ ಮಾತ್ರ. ಹೀಗಿರುವಾಗ ಇಂದಿಗೂ ದೇಶದ ಇತರ ಭಾಗಗಳಿಗೆ ಗೌಪ್ಯವೇ ಆಗಿರುವ ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತ(ಪೂರ್ವಾಂಚಲ)ದಲ್ಲಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಬದುಕಿ, ಬ್ರಿಟಿಷರ ಎದೆಯಲ್ಲಿ ನಡುಕ ಹುಟ್ಟಿಸಿದ್ದು ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೇ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿಯ ನಂತರವೂ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ದೇಶವಿರೋಧಿ ಚಟುವಟಿಕೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಟಕ್ಕಿಳಿದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟಗಾರ್ತಿ ರಾಣಿ ಗಾಯಿಡಿನ್ ಲೂ ಹೆಸರು ಕೇಳಿರದಿದ್ದಲ್ಲಿ ಆಶ್ಚರ್ಯವಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವರ ಸ್ಮರಣೆಯಲ್ಲಿ ಕರ್ತವ್ಯದ ಭಾಗವೂ ಅಡಗಿದೆ. ಈ ವರ್ಷ (೨೦೧೫) ಆಕೆಯ ಜನ್ಮಶತಮಾನೋತ್ಸವ ವರ್ಷದ ಸುಸಂಧರ್ಭದಲ್ಲಿ ಆಕೆಯನ್ನು ನೆನೆಯುವುದು ಪ್ರಸ್ತುತವೆನಿಸುತ್ತದೆ.

ರಾಣಿ ಗಾಯಿಡಿನ್, ಹುಟ್ಟಿದ್ದು ರಾಜಮನೆತದಲ್ಲಲ್ಲ. ಈಗಿನ ಮಣಿಪುರದ ತಮೆಂಗ್‌ಲಾಂಗ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಲಂಗ್‌ಕಾವ್ ಗ್ರಾಮದ ಕಾಬುಯಿ ಕುಲದ ಸಾಮಾನ್ಯ ನಾಗಾ ಪುರೋಹಿತ ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ, ಜನವರಿ ೨೬, ೧೯೧೫ರಂದು. ತಂದೆ ಲೊತೊನಾಂಗ್ ಹಾಗೂ ತಾಯಿ ಕೆಲುವತ್ಲಿನ್‌ಲಿಯು ದಂಪತಿಗಳ ಎಂಟುಮಂದಿ ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಎಳನೆಯವಳು. ಕಾಕತಾಳೀಯವೋ ಏನೋ! ಆಕೆಯು ಜನಿಸಿದ ಕೆಲವೇ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಗ್ರಾಮಕ್ಕೆ ಹಲವು ಸಮಯದಿಂದ ಆವರಿಸಿದ್ದ ಆತಂಕ, ಸಮಸ್ಯೆಗಳೆಲ್ಲವೂ ಒಂದೊಂದಾಗಿ ಪರಿಹಾರಗೊಳ್ಳ ತೊಡಗಿದ್ದವು. ಹೀಗಾಗಿ ಗ್ರಾಮದ ಜನರೆಲ್ಲ ಆಕೆಗೆ ’ಗಾಯಿಡಿನ್ ಲೂ’ ಎಂದು ನಾಮಕರಣ ಮಾಡಿದರು. ನಾಗಾ ಜನರ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ’ಗಾಯಿ’ ಅಂದರೆ ’ಒಳ್ಳೆಯ’ ಹಾಗೂ ’ಡಿನ್’ ಅಂದರೆ ’ಮಾರ್ಗ ತೋರಿಸುವವರು’ ಎಂದು. ಗಾಯಿಡಿನ್ ಲೂ ಅಂದರೆ ’ಒಳ್ಳೆಯ ಮಾರ್ಗ ತೋರಿಸುವವರು’ ಎಂದರ್ಥ.

ಗಾಯಿಡಿನ್ ಹುಟ್ಟಿನಿಂದ ರಾಣಿಯಲ್ಲ. ಆಕೆಯನ್ನು ರಾಣಿ ಎಂದು ಕರೆದದ್ದು ಅಂದಿನ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ನ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿದ್ದ ಜವಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು. ೧೯೩೭ರ ಅಸ್ಸಾಂ ಪ್ರವಾಸದ ವೇಳೆ ಜೈಲಿನಲ್ಲಿ ಗಾಯಿಡಿನ್‌ಳನ್ನು ಬೇಟಿ ಮಾಡಿದ ನೆಹರು ಆಕೆಯ ಸಾಹಸವನ್ನು ಕೇಳಿ, ನೀನು ಸಾಮಾನ್ಯಳಲ್ಲ, ತಾಯಿ. ನೀನು ರಾಣಿ, ನಾಗಾರಾಣಿ ಎಂದು ಉದ್ಗರಿಸಿದ್ದರು. ಈಗಾಗಲೇ ೬ ವರ್ಷ ಜೈಲಿನಲ್ಲಿ ಕಳೆದಿದ್ದ ಆಕೆ ಇನ್ನೂ ೨೨ರ ಹರೆಯದವಳು. ೧೬ನೇ ವಯಸ್ಸಿಗೇ ಬ್ರಿಟಿಷರ ಎದೆಯಲ್ಲಿ ನಡುಕ ಹುಟ್ಟಿಸಿ ಬಂಧನಕ್ಕೋಳಗಾಗಬೇಕಾದರೆ ಆಕೆಯದ್ದೆಂತಹ ಸಾಹಸವಿರಬೇಕು, ಹೇಳಿ!
 ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ನೆಲೆಯೂರಲು ಬ್ರಿಟಿಷರು ಅನೇಕ ತಂತ್ರಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಹೋರಾಟಗಾರರನ್ನು ದಮನಧೋರಣೆಗಳಿಂದ ಹತ್ತಿಕ್ಕುವುದು ಒಂದೆಡೆಯಾದರೆ, ಇನ್ನೊಂದೆಡೆ ಭಾರತೀಯರಿಗೆ ಸ್ವಂತದ ಬಗೆಗೆ ಕೀಳರಿಮೆ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷರೇ ಶ್ರೇಷ್ಠರು ಎಂಬ ಮನೋಭಾವ ಮೂಡಿಸುವ ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ಷಡ್ಯಂತ್ರ ಸರಕಾರದ ಕೃಪಾಕಟಾಕ್ಷದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿತ್ತು. ಇದರ ಪ್ರಮುಖಭಾಗವಾಗಿ ಭಾರತೀಯರನ್ನು ಕ್ರೈಸ್ತಮತಕ್ಕೆ ಮತಾಂತರಿಸಿ ಅವರನ್ನು ತಮ್ಮ ಮೂಲ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಿಂದ ದೂರಗೊಳಿಸುವ ಕಾರ್ಯಚಟುವಟಿಕೆ. ಇದು ದೇಶದ ಇತರ ಭಾಗಗಳಂತೆ ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿತ್ತು. ಕಾರಣ ದಟ್ಟವಾದ ಕಾಡುಗಳು, ಗುಡ್ಡಬೆಟ್ಟಗಳ ತಪ್ಪಲು, ಕಣಿವೆಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಮಾಡುವ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಭೌಗೋಳಿಕವಾಗಿ ಸಹ ನಾಡಿನ ಇತರ ಭಾಗಗಳೊಡನೆ ಇಲ್ಲಿನ ವನವಾಸಿ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನರಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕ ಕಡಿದುಹೋಗಿತ್ತು.ಇಷ್ಟುಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಈ ವನವಾಸಿಗಳಲ್ಲೇ ಸುಮಾರು ೧೯೨ ರೀತಿಯ ಬುಡಕಟ್ಟುಗಳಿದ್ದವು. ಅವರ ಆಡುಭಾಷೆಗಳು, ವಾಸಿಸುವ ಪರಿಸರ ಎಲ್ಲವೂ ಬೇರೆ ಬೇರೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಅವರೊಳಗೂ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಪರ್ಕ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಇವೆಲ್ಲದರ ಲಾಭ ಪಡೆದು, ಆಸೆ-ಆಮಿಷ, ಮೋಸಗಳಿಂದ ಸಾವಿರಾರು ಮಂದಿ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನರನ್ನು ಈ ಮತಾಂತರದ ಬಲೆಗೆ ಬೀಳಿಸುವುದರಲ್ಲಿ ಮಿಷನರಿಗಳು ಸಫಲವಾದವು.
ಈ ಕುತಂತ್ರದಿಂದಾಗಿ ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದ ಗುಡ್ಡಗಾಡುಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿರುವ ವನವಾಸಿ ಬುಡಕಟ್ಟು ಸಮುದಾಯದ ಜನರು ರಾಷ್ಟ್ರದ ಮುಖ್ಯಧಾರೆಯಿಂದ ತಾವು ಬೇರೆ ಎಂದು ಭಾವಿಸಲಾರಂಭಿಸಿದರು. ತಮ್ಮ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ’ಸುರಕ್ಷಿತ ಪ್ರದೇಶ’ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿಕೊಂಡ ಅವರು ಕ್ರೈಸ್ತ ಮತಪ್ರಚಾರಕರನ್ನುಳಿದು ಬೇರೆಲ್ಲರಿಗೂ ಅಲ್ಲಿ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಿದರು.
 ಹೀಗೆ ನಾಗಾ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರು ತಮ್ಮ ಮೂಲ ನಾಗಾ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಿಂದ ದೂರವಾಗುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಮನಗಂಡ ಜ಼ಾದೋನಾಂಗ್ ಎಂಬ ನಾಗಾಯುವಕನೊಬ್ಬ ಒಂದು ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ಸಂಘಟಿತ ಪಡೆಯೊಂದನ್ನು ಕಟ್ಟಿ ಬ್ರಿಟಿಷರ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಟ ನಡೆಸಲು ಸಮಯ ಕಾಯುತ್ತಿದ್ದ. ಬಾಲ್ಯದಲ್ಲಿಯೇ ವಿಶೇಷ ಪ್ರತಿಭಾವಂತೆ. ಬಡವರು, ನಿರ್ಗತಿಕರನ್ನು ಕಂಡರೆ ವಿಶೇಷ ಕರುಣೆ ಹೊಂದಿದ್ದ ಗಾಯಿಡಿನ್ ತನ್ನ ಸುತ್ತಮುತ್ತ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳೆಲ್ಲ ಅನುಭವಕ್ಕೆ ಬರತೊಡಗಿತ್ತು. ಜ಼ಾದೋನಾಂಗ್‌ನ ಹೋರಾಟಗಳಲ್ಲಿ ಆಕರ್ಷಣೆ ಮೂಡಿ ೧೨ರ ಎಳೆಯ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿಯೇ ಅವನ ಜೊತೆಗೂಡಿದಳು.
ಕೇವಲ ಮತಾಂತರದ ವಿರುದ್ಧದ ಹೋರಾಟ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ವನವಾಸಿ ಪಂಗಡಗಳಲ್ಲಿ ಅವರ ಪರಿಶುದ್ಧ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ-ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮೌಲ್ಯಗಳ ಪುನರುಜ್ಜೀವನದ ಕಾರ್ಯದ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಯನ್ನು ಮನಗಂಡು ’ಹರಕ್ಕಾ’ (ಎಂದರೆ ’ಪರಿಶುದ್ಧ ಧರ್ಮ’) ಎಂಬ ಸಂಸ್ಥೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸಿ, ನಾಗಾ ಸಂಸ್ಕೃತಿ, ಆಚಾರ-ವಿಚಾರಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗೆ ಚಳವಳಿಯ ಸ್ವರೂಪ ನೀಡಿದರು. ನಾಗಾಗಳಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಮುಖ ಮೂರು ಪಂಗಡಗಳಾದ ಜಿಮಿ, ರೆಂಗ್‌ಮಾಯ್ ಮತ್ತು ಝೆಲಿಯಂಗ್ ಜನರನ್ನು ಒಗ್ಗೂಡಿಸಿ ’ಝೆಲಿಯಂಗ್‌ರಾಂಗ್’ ಎಂದು ನಾಮಕರಣಗೊಳಿಸಿ ಅವರನ್ನು ಒಗ್ಗೂಡಿಸಿದಳು. ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರಕಾರ ಹಾಗೂ ಅವರ ಕೃಪಾಪೋಷಿತ ಕ್ರೈಸ್ತ ಮಿಷನರಿಗಳು ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದ ದೌರ್ಜನ್ಯಗಳ ಬಗೆಗೆ ಜನರಲ್ಲಿ ಅರಿವು ಮೂಡಿಸಿ, ಜನರನ್ನು ಒಗ್ಗೂಡಿಸಿದರು. ಧಾರ್ಮಿಕ ಜಾಗೃತಿಯನ್ನು ಮೂಡಿಸುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಅಸ್ಸಾಂನ ಕಾಛಾರ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಭುವನ್‌ಕೇವ್ ಯಾತ್ರೆಯೂ ಸೇರಿದಂತೆ ಹತ್ತಾರು ಧರ್ಮಯಾತ್ರೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿದರು. ಅರಣ್ಯ ಪ್ರದೇಶಗಳು ಹಾಗೂ ಜನರ ಮೇಲೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ಹಿಡಿತ ಸಾಧಿಸಲು ಬ್ರಿಟಿಷರು ಹಳ್ಳಿಯ ಮೇಲೆ ವಿಧಿಸಿದ ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ತೆರಿಗೆಗಳನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಿದರು.
ಗಾಯಿಡಿನ್-ಜ಼ಾದೋನಾಂಗ್‌ರನ್ನು ದೇವರ ಪ್ರತಿರೂಪ ಎಂದೇ ಆ ಭಾಗದ ಜನರು ಭಾವಿಸಿದರು. ಈ ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ಗಂಡಸರು ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಹೆಂಗಸರೂ ಸಕ್ರಿಯರಾಗಬೇಕು ಎಂದು ಕರೆನೀಡಿದಳು. ಈ ಕರೆಗೆ ಓಗೊಟ್ಟು ನೂರಾರು ಮಹಿಳೆಯರು ಮುಂದೆ ಬಂದರು. ಅವರಿಗೆಲ್ಲ ಅಗತ್ಯ ತರಬೇತಿ ನೀಡಿ, ಬ್ರಿಟಿಷರ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಟ ನಡೆಸಬಲ್ಲ ’ಮಹಿಳಾ ಸೈನ್ಯ’ವೊಂದನ್ನು ಕಟ್ಟಿದಳು.
  ದಿನದಿಂದ ದಿನಕ್ಕೆ ವೃದ್ಧಿಸುತ್ತಿರುವ ಈ ಹೋರಾಟವನ್ನು ಹತ್ತಿಕ್ಕಲೇಬೇಕೆಂದು ನಿರ್ಧರಿಸಿದ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರಕಾರ ಮೋಸದಿಂದ ಜ಼ಾದೋನಾಂಗ್‌ನನ್ನು ಬಂಧಿಸಿ ದೇಶದ್ರೋಹದ ಆಪಾದನೆ ಹೊರಿಸಿ ೧೯೩೧ರ ಆಗಸ್ಟ್ ೨೯ರಂದು ನೆಣಿಗೇರಿಸಿತು. ಇದರಿಂದ ವಿಚಲಿತರಾಗದ ಗಾಯಿಡಿನ್ ಹೋರಾಟದ ನೇತೃತ್ವವನ್ನು ವಹಿಸಿಕೊಂಡು ತನ್ನನ್ನು ’ನಾಗಾ ಕ್ರಾಂತಿದಳದ ನೇತಾ’ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿಕೊಂಡಳು. ಊರಿಂದೂರಿಗೆ ಪ್ರಯಾಣ ಬೆಳೆಸಿ, ದುಷ್ಟ, ಕ್ರೂರ, ಅಮಾನವೀಯ ವಿದೇಶೀ ಆಳ್ವಿಕೆಯನ್ನು ಕಿತ್ತೊಗೆಯಲು ಹಾಗೂ ದೇಶ-ಧರ್ಮದ ರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ಝೆಲಿಯಂಗ್‌ರಾಂಗ್ ಯುವಕರು ಹಾಗೂ ಧೈರ್ಯವಂತ ಯುವತಿಯರು ಮುಂದೆಬಂದು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಸೇರುವಂತೆ ಹುರಿದುಂಬಿಸಿದಳು. ಅವಳಿಂದ ಪ್ರೇರಿತರಾಗಿ ಐದು ನೂರಕ್ಕೂ ಅಧಿಕ ಮಂದಿ ಅವಳೊಂದಿಗೆ ಬಂದರು. ಸ್ವತಃ ಮುಂದೆ ನಿಂತು ಬಂದೂಕು ಹಾಗೂ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಮದ್ದುಗುಂಡುಗಳ ಚಲಾವಣೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ತಯಾರಿಕೆಗಳ ಕುರಿತು ಅವರಿಗೆ ತರಬೇತಿ ನೀಡಿದಳು.
ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸೈನಿಕರ ವಿರುದ್ದ ಗೆರಿಲ್ಲಾ ರಣನೀತಿಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿದಳು. ಹಠಾತ್ತಾಗಿ ಬ್ರಿಟಿಷರ ಬೃಹತ್ ಶಸ್ತ್ರಸಜ್ಜಿತ ಸೈನ್ಯದ ಮೇಲೆ ದಾಳಿಮಾಡಿ ಅವರನ್ನು ಹಾನಿಗೊಳಿಸಿ, ಗಾಢ ಅರಣ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಅದೃಶ್ಯವಾಗಿಬಿಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಇವರನ್ನು ಅಟ್ಟಿಸಿಕೊಂಡು ಬಂದ ಬ್ರಿಟಿಷರಿಗೆ ದಾರಿ ತಪ್ಪಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಎತ್ತರದ ಮರಗಳ ಮೇಲೆ ಬೊಂಬೆಗಳನ್ನು ಕೂರಿಸಿ, ಅದನ್ನು ಹಿಂಬಾಲಿಸಿದ ಬ್ರಿಟಿಷರು ವಾಸ್ತವ ತಿಳಿದು ಪರಿತಪಿಸುತ್ತಿದಾಗಲೇ ಅಚಾನಕ್ ದಾಳಿಮಾಡಿ ಹಣ್ಣುಗಾಯಿ ನೀರುಗಾಯಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಈ ಎಲ್ಲ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲೂ ತನ್ನ ಒಬ್ಬ ಸೈನಿಕನಿಗೂ ಹಾನಿಯಾಗದಂತೆ ಬಹಳ ಚತುರತೆಯಿಂದ ಯುದ್ಧತಂತ್ರಗಳನ್ನು ಹೆಣೆಯುತ್ತಿದ್ದಳು. ಈ ಹೋರಾಟ ಎಷ್ಟು ತೀವ್ರವಾಗಿತ್ತೆಂದರೆ, ಕೇವಲ ಏಳು ತಿಂಗಳುಗಳಲ್ಲೇ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸೈನಿಕರು ಭಯದಿಂದ ತತ್ತರಿಸಿಹೋದರು. ಹೋರಾಟ ಕೇವಲ ಅಸ್ಸಾಂ, ನಾಗಾಲ್ಯಾಂಡ್, ಮಣಿಪುರಗಳಿಗಷ್ಟೇ ಸೀಮಿತವಾಗದೆ ಅನೇಕ ಹಳ್ಳಿಗಳಿಗೆ ವ್ಯಾಪಿಸಿತ್ತು. ಅನೇಕ ಗ್ರಾಮಗಳು ರಾಣಿಯ ಬೆಂಬಲಕ್ಕೆ ನಿಂತವು. ಮಿಷನರಿ ಚಟುವಟಿಕೆಗೆ ಜನರೇ ಸ್ವತಃ ಪ್ರತಿರೋಧ ನೀಡತೊಡಗಿದರು.
ಅಸ್ಸಾಂ ಸೇರಿದಂತೆ ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದ ಅನೇಕ ಸರಕಾರಗಳು ಗಾಯಿಡಿನ್‌ಳನ್ನು ಬಂಧಿಸುವಂತೆ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರಕಾರವನ್ನು ಒತ್ತಾಯಿಸಿದವು. ಈಗಲೇ ಆಕೆಯನ್ನು ಬಂಧಿಸದಿದ್ದಲ್ಲಿ ಮುಂದೆ ಘೋರ ವಿಪತ್ತನ್ನು ಎದುರಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಎಚ್ಚರಿಸಿದವು. ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರಕಾರ ಇನ್ನು ಸುಮ್ಮನಿರಲು ಸಿದ್ಧರಿರಲಿಲ್ಲ. ಮಣಿಪುರ, ಅಸ್ಸಾಂನ ಉತ್ತರ ಕಾಛಾರ್, ಮಿಕಿರ ಪರ್ವತ ಹಾಗೂ ನಾಗಾ ಪರ್ವತ ಸೇರಿದಂತೆ ಅನೇಕ ಗ್ರಾಮಗಳಿಗೆ ಸೇನೆಯನ್ನು ಕಳುಹಿಸಿತು. ಎಲ್ಲೆಡೆ ಚೆಕ್‌ಪೋಸ್ಟ್‌ಗಳನ್ನು ತೆರೆದು, ಹಳ್ಳಿಯ ಜನರು ಒಂದೆಡೆಯಿಂದ ಇನ್ನೊಂದು ಹಳ್ಳಿಗೆ ಹೋಗದಂತೆ ನಿರ್ಬಂಧಿಸಿತು. ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಆಕೆಯ ಬಗೆಗೆ ಸುಳಿವು ನೀಡುವಂತೆ, ಸುಳಿವು ನೀಡಿದವರಿಗೆ ೨೦೦ ರೂಪಾಯಿಗಳ ಬಹುಮಾನವನ್ನೂ, ಹತ್ತು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಸಂಪೂರ್ಣ ಗ್ರಾಮದ ಮನೆ ತೆರಿಗೆ ಸೇರಿದಂತೆ ವಿವಿಧ ಸುಂಕಗಳನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣ ಮನ್ನಾ ಮಾಡುವುದಾಗಿಯೂ ಘೋಷಿಸಿತು. ಕೆಲತಿಂಗಳ ನಂತರ ಬಹುಮಾನದ ಮೊತ್ತವನ್ನು ೪೦೦ ರೂ.ಗೆ ಏರಿಸಿತು. ಆದರೆ ಪ್ರಯೋಜನವಾಗಲಿಲ್ಲ.
ಗಾಯಿಡಿನ್‌ರ ಬಂಧನ ಅಸಾಧ್ಯವೆಂದೆನಿಸಿದಾಗ ತನ್ನ ಎಂದಿನ ವಾಮಮಾರ್ಗ ಹಿಡಿಯಿತು. ಅವಳ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಹಿತಿಯಿರುವ ಆಕೆಯ ಆಪ್ತ ಡಾ|| ಹರಾಲುವಿಗೆ ಆಸೆ-ಆಮಿಷ ತೋರಿಸಿ ಬುಟ್ಟಿಗೆ ಹಾಕಿಕೊಂಡಿತು. ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಹಂಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಘನಘೋರವೆನ್ನಬಹುದಾದ ಕದನ ನಡೆದು ೧೨ ಅಕ್ಟೋಬರ್ ೧೯೩೨ರಂದು ಆಕೆಯನ್ನು ಬಂಧಿಸಿತು. ೪ ಮಣಿಪುರಿ ತಂಬಾಕು ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳ ಹತ್ಯೆಯ ಮಿಥ್ಯಾರೋಪ ಹೊರಿಸಿ, ವಿಚಾರಣೆಯ ನಾಟಕವಾಡಿ ಜೀವಾವಧಿ ಶಿಕ್ಷೆ ವಿಧಿಸಿತು. ಆಗ ಗಾಯಿಡಿನ್‌ಳಿಗೆ ಕೇವಲ ಹದಿನಾರು ವರ್ಷ ವಯಸ್ಸು!
ರಾಣಿಯ ಪರವಾಗಿ ಬ್ರಿಟನ್ ಸರಕಾರದ ಮೇಲೆ ಒತ್ತಡ ತರುವಂತೆ ಕೋರಿ ನೆಹರು, ಇಂಗ್ಲೆಂಡಿನ ಹೌಸ್ ಆಫ್ ಕಾಮನ್ಸ್‌ನ ಮೊದಲ ಮಹಿಳಾ ಸದಸ್ಯೆ ಲೇಡಿ ನಾನ್ಕೆ ಆಸ್ಟರ್‌ಗೆ ಪತ್ರಗಳನ್ನು ಹಲವಾರು ಬಾರಿ ಪತ್ರ ಬರೆದು ಮನವಿ ಮಾಡಿದರು. ’ಗಾಯಿಡಿನ್ ಬಿಡುಗಡೆಗೊಂಡಲ್ಲಿ ನಾಗಾ ಜನಾಂಗದವರ ಹೋರಾಟ ತೀವ್ರಸ್ವರೂಪ ಪಡೆಯುತ್ತದೆ. ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಈ ಹೋರಾಟ ಅಸ್ಸಾಂ ಹಾಗೂ ಮಣಿಪುರ ಪ್ರಾಂತದ ಇತರೆಡೆಗೂ ವಿಸ್ತರಿಸಿ, ಅಲ್ಲಿಯ ಶಾಂತಿಗೆ ಭಂಗತರುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯಿರುವುದರಿಂದ ಆಕೆಯ ಬಿಡುಗಡೆ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ’ ಎಂದು ಆಕೆ ಉತ್ತರಿಸಿದಳು. ೧೯೩೮ರಲ್ಲಿ ಸುಭಾಸ್‌ಚಂದ್ರ ಬೋಸ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆಯಲ್ಲಿ ಗುಜರಾತ್‌ನ ಹರಿಪುರದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಅಖಿಲ ಭಾರತೀಯ ೫೧ನೇ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಅಧಿವೇಶನದಲ್ಲಿಯೂ ರಾಣಿಯನ್ನು ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡುವಂತೆ ಆಗ್ರಹಿಸಿ ನಿರ್ಣಯವನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳಲಾಯಿತು. ಮಣಿಪುರದ ಮಣಿಪುರ್ ಮಹಾಸಭಾ ಕೂಡಾ ಬಿಡುಗಡೆಗೆ ಆಗ್ರಹಿಸಿತು. ಆದರೆ ಬ್ರಿಟಿಷ್‌ರಿಗೆ ಆಕೆಯ ಬಗ್ಗೆಗಿದ್ದ ಭಯವಿನ್ನೂ ಕಾಡುತ್ತಲೇ ಇತ್ತು.
೧೫ ವರ್ಷಗಳ ಸುದೀರ್ಘ ಸೆರೆಮನೆವಾಸದ ನಂತರ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿಯ ಜೊತೆಗೆ ೧೯೪೭ರಲ್ಲಿ ರಾಣಿಯ ಬಿಡುಗಡೆಯಾಯಿತು. ಆದರೆ ಆಕೆಗೆ ಪೂರ್ವಾಂಚಲದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲೆಂದರಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಬಾರದೆಂಬ ಷರತ್ತು ವಿಧಿಸಿತು. ಕಾರಣ ನಾಗಾಲ್ಯಾಂಡ್, ಮಿಜೋರಾಂ, ಅಸ್ಸಾಂ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಕ್ರೈಸ್ತ ಮಿಷನರಿಗಳ ಪ್ರಾಯೋಜಿತ ಮತಾಂತರ ಚಟುವಟಿಕೆ ನಿರಾತಂಕವಾಗಿ ಮುಂದುವರಿದಿತ್ತು. ಚರ್ಚ್ ಹಾಗೂ ನಿಷೇಧಿತ ನಾಗಾ ನ್ಯಾಷನಲ್ ಕೌನ್ಸಿಲ್(ಎನ್‌ಎನ್‌ಸಿ) ಜೊತೆಗೂಡಿ ನಾಗಾ ಜನಾಂಗದವರಿಗೆ ವಿವಿಧ ಆಸೆ-ಆಮಿಷಗಳನ್ನು ಒಡ್ಡಿ ಬಲವಂತವಾಗಿ ಕ್ರ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್‌ರನ್ನಾಗಿ ಮತಾಂತರಗೊಳಿಸುತ್ತಿರುವುದರ ವಿರುದ್ಧ ಧ್ವನಿಯೆತ್ತಿದಳು. ನೆಹರು ಸರಕಾರಕ್ಕೆ ರಾಣಿಯ ಕೂಗು ಕೇಳಲಿಲ್ಲ. ಪುನಃ ಭೂಗತಳಾಗಿ ನಾಗಾ ಜನರ ಹಾಗೂ ಅವರ ಧಾರ್ಮಿಕ ರಕ್ಷಣೆಗೆ ಹೋರಾಟ ನಡೆಸಿದಳು. ಪ್ರತ್ಯೇಕ ನಾಗಾಲ್ಯಾಂಡ್ ಸ್ಥಾಪನೆಗಾಗಿ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಹೋರಾಟದ ವಿರುದ್ಧ ದನಿ ಎತ್ತಿದಳು. ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಬದಿಗೊತ್ತಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕತಾವಾದಿಗಳನ್ನು ಮಟ್ಟಹಾಕಲು ಸರಕಾರದ ನೆರವಿಗೆ ನಿಂತಳು. ಕೊನೆಗೆ ೧೯೬೪ರಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಸರಕಾರ ಹಾಗೂ ಎನ್‌ಎನ್‌ಸಿ ನಡುವೆ ’ಕದನ ವಿರಾಮ’ ಒಪ್ಪಂದವಾದಾಗ ರಾಣಿ ಭೂಗತ ಚಟುವಟಿಕೆಯಿಂದ ಹೊರಬಂದು ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಗೆ ಸೇರ್ಪಡೆಗೊಂಡಳು.
೧೯೭೯ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯಾಗದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ವಿಶ್ವ ಹಿಂದು ಸಮ್ಮೇಳನಕ್ಕೆ ಆಗಮಿಸಿದ ಝೆಲಿಯಂಗ್‌ರಾಂಗ್ ಹರಕ್ಕಾ ಚಳವಳಿಯ ಮಹಾನಾಯಕಿ ನಾಗಾರಾಣಿ ಮಾ ಗಾಯ್‌ಡಿನ್, ತನ್ನ ಭಾವಪರ್ಣವಾದ ಪಟ್ಟ ಭಾಷಣದಲ್ಲಿ, ನಾಗಾಪ್ರಜೆಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ, ಹಿಂದಿನ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟಗಾರರು ಪರ್ವಾಂಚಲದಲ್ಲಿ ಮಾಡಿದ ಅಪಾರ ತ್ಯಾಗ ಬಲಿದಾನಗಳನ್ನು ಆಕೆ ತೆರೆದಿಟ್ಟರು. ವಿದೇಶೀ ಮಿಷನರಿಗಳು ನಮ್ಮ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಬೇರುಗಳನ್ನೇ ನಿಶ್ಶಬ್ದವಾಗಿ ಕೊರೆದುಹಾಕುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ಈ ಹಂಚಿಕೆಗಳನ್ನು ಹೊಸಕಿಹಾಕಲು ದೊಡ್ಡ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಹಿಂದುಧರ್ಮ ಪ್ರಚಾರಕರು ಪೂರ್ವಾಂಚಲ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ತುರ್ತಾಗಿ ತಲಪಬೇಕಾಗಿದೆ ಎಂದು ವಿನಂತಿಸಿಕೊಂಡರು.
  ಮುಂದೆ ಆಕೆ ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಹಿಂದು ಜಾಗರಣದ ಆಂದೋಲನಕ್ಕೆ ಆಕೆಯೇ ಸ್ಫೂರ್ತಿದಾತೆಯಾಗಿ ನಿಂತರು. ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಂಘಟನೆಗಳಾದ ವನವಾಸಿ ಕಲ್ಯಾಣ ಆಶ್ರಮ, ವಿಹಿಂಪ, ವಿದ್ಯಾಭಾರತಿಯಂತಹ ಸಂಘಟನೆಗಳ ಜೊತೆ ಗುರುತಿಸಿಕೊಂಡು, ಆ ಸಂಘಟನೆಗಳ ಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ಪ್ರೇರಕಶಕ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಂತರು. ಆರೆಸ್ಸೆಸ್‌ನ ಎರಡನೇ ಸರಸಂಘಚಾಲಕರಾದ ಶ್ರೀ ಗುರೂಜಿ ಗೋಳ್ವಲ್ಕರ್ ಅವರನ್ನು ೧೯೬೯ರಲ್ಲಿ ಭೇಟಿಮಾಡಿದರು. ’ಫ್ರೀಡಂ ಆಪ್ ರಿಲಿಜಿಯನ್ ಆಕ್ಟ್ - ೧೯೭೮’ ಹಾಗೂ ರಾಮಜನ್ಮಭೂಮಿ ಆಂದೋಲನಗಳನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಿ ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಗಳಿಗೆ ಪತ್ರ ಬರೆದಿರುವುದು ವಿಶೇಷ ಉಲ್ಲೇಖಾರ್ಹವಾಗಿದೆ.
 ತನ್ನ ಕೊನೆಯ ಎರಡು ದಶಕಗಳಲ್ಲಿ ದೇಶದಾದ್ಯಂತ ಪ್ರವಾಸ ಕೈಗೊಂಡು ದೇಶವಾಸಿಗಳಲ್ಲಿ ಹರಡಿದ್ದ ’ನಾಗಾಗಳು ಭಾರತ ವಿರೋಧಿಗಳು’ ಎಂಬ ಮನೋಭಾವವನ್ನು ಹೋಗಲಾಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದಳು. ಸತತ ಜರ್ಜರಿತವಾಗಿದ್ದ ರಾಣಿ, ತಮ್ಮ ತವರೂರಾದ ಲಂಗ್‌ಕಾವ್‌ನಲ್ಲಿ ೧೭ ಫೆಬ್ರುವರಿ, ೧೯೯೩ರಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ೭೮ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಸ್ವರ್ಗಸ್ಥರಾದರು.
ರಾಣಿಯ ಹೋರಾಟ ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತಕ್ಕೆ, ನಾಗಾ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ರಕ್ಷಣೆಗೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಆಕೆಯ ಹೋರಾಟದ ಕಲ್ಪನೆ ಸಮಗ್ರ ಭಾರತವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ಇದನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದ ಭಾರತ ಸರಕಾರ ಆಕೆಯನ್ನು ‘ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟಗಾರ್ತಿ’ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಿ ೧೯೭೨ರಲ್ಲಿ ತಾಮ್ರಪತ್ರ ನೀಡಿ ಸನ್ಮಾನಿಸಿತು. ೧೯೬೬ರಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಅಂಚೆ ಇಲಾಖೆ ’ರಾಣಿ ಗಾಯಿಡಿನ್ ಲೂ’ ಅವರ ಭಾವಚಿತ್ರವಿರುವ ಅಂಚೆಚೀಟಿಯನ್ನು ಹೊರತಂದಿತು. ೧೯೮೨ರಲ್ಲಿ ದೇಶದ ಮೂರನೇ ಶ್ರೇಷ್ಠ ನಾಗರಿಕ ಪುರಸ್ಕಾರವಾದ ಪದ್ಮಭೂಷಣ ನೀಡಿ ಗೌರವಿಸಿತು. ೧೯೯೬ರಲ್ಲಿ ಮರಣೋತ್ತರವಾಗಿ ’ಬಿರ್ಸಾ ಮುಂಡಾ’ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ನೀಡಿತು.
ಭಾರತೀಯ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಸಂಘರ್ಷದ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ರಾಣಿಗೆ ಮಹತ್ತ್ವದ ಸ್ಥಾನವಿದೆ. ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟದಲ್ಲಿ ಝಾನ್ಸಿರಾಣಿ ಲಕ್ಷ್ಮೀಬಾಯಿ, ಕಿತ್ತೂರು ಚೆನ್ನಮ್ಮರಂತಹ ಅದ್ವಿತೀಯ ಹೋರಾಟಗಾರರ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲಬಲ್ಲ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟಗಾರ್ತಿ ರಾಣಿ ಗಾಯಿಡಿನ್ ಲೂ.

- ವಿಜಯವಾಣಿ, ವಿಕ್ರಮ ವಾರಪತ್ರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಿತ